Cetynia/Cetinje

Miasto powstało w krasowej dolinie (polje) u podnóża masywu Lovcen. Swa nazwe wzieło od przepływajacej przez doline (i pod jej powierzchnia) rzeki Cetina. Obecnie była stolica panstwa czarnogórskiego liczy ok. 20 tys. mieszkanców. Charakter położonego zaledwie 32 km od morza Cetinja jest zupełnie odmienny: kiedy mieszkancy Budvy korzystaja ze słonca, w Cetinju zalega snieg. Przypomina ono, chocby ze wzgledu na układ – niskie, najczesciej parterowe domki, porozrzucane tu i ówdzie „pałace” i budynki ambasad XIX-wiecznych mocarstw – prowincjonalne, wschodnioeuropejskie miasteczko.



Miasto było i nadal jest ważnym, jesli nie najważniejszym, osrodkiem życia duchowego Czarnogórców. Tu własnie tradycje utraconej panstwowosci sa najbardziej żywe, a najstarsi mieszkancy pamietaja jeszcze czasy króla Mikołaja. Dlatego niezmiennie Cetinje pozostaje „gniazdem” ugrupowan narodowych, które podczas licznych w ostatnich latach wyborów otrzymuja znaczne poparcie. Historia starej stolicy Czarnogóry rozpoczyna sie w 1482 r. Wówczas to Ivan Crnojevic, głowa rodu Crnojeviciów, uciekajac przed najazdem tureckim, przeniósł gniazdo rodowe z Žabljaka nad Jeziorem Szkoderskim najpierw do Rijeki Crnojevica, a nastepnie pod góre Lovcen, gdzie już wczesniej znajdowała sie Vlaška Crkva zbudowana w 1450 r. Obok niej Ivan Crnojevic umiejscowił swój dwór i monaster. Dla Cetinja okres stagnacji rozpoczał sie w 1499 r., czyli w momencie, gdy Turcy podbili Czarnogóre, a kraj utracił niepodległosc. Turcy kilkakrotnie najeżdżali Cetinje, ale nigdy nie pozostali tutaj na dłużej. Własciwie po 1499 r. ta czesc kraju, czyli tzw. Stara Czarnogóra, była jedyna wolna jego czescia. Mimo stołecznego charakteru Cetinja jeszcze na poczatku XIX w. było tylko wieksza wsia, złożona z klasztoru i kilkudziesieciu chat z nieociosanego kamienia pokrytych strzecha. Ponowny rozwój, a własciwie urbanizacja Cetinje przypada dopiero na czasy Piotra I Petrovicia- Njegoša, który zaczał budowac bardziej „reprezentacyjne” budynki. Kolejny okres, w którym miasto ulega znaczacym przeobrażeniom, to lata 1878 (kongres berlinski) – 1914 (I wojna swiatowa). Cetinje było podówczas stolica najmniejszego panstwa w Europie, rzadzonego przez ksiecia (a od 1910 r. króla) Mikołaja, w której inne panstwa zaczeły stawiac budynki swoich poselstw. Zreszta budynki te stoja nadal, a Czarnogórcy z duma podkreslaja, że byc może Czarnogóra nie była panstwem tak ważnym jak Turcja, Austro-Wegry, Rosja, czy Francja, ale na pewno z nimi równorzednym. Po II wojnie swiatowej, gdy stolica Czarnogóry została Podgorica (Titograd), rozwój miasta został zahamowany. Ma to również swoje dobre strony. Wyobrazmy sobie w tym miejscu socrealistyczne budynki albo kapitalistyczne biurowce. Cetinje wszak leży na terenie parku narodowego, który własciwie przestałby istniec. Miejskie biuro informacji turystycznej znajduje sie w centrum, przy ul. V Proleterske brigade. Chcac zwiedzic muzea miasta, najlepiej sie zaopatrzyc w karnet za 4 EUR (co jest zaledwie dwukrotnoscia jednorazowego wstepu np. do Muzeum Panstwowego). W jego cene, oprócz wejscia do Muzeum Panstwowego, wliczone jest zwiedzenie Muzeum Njegoša w pałacu Biljarda oraz muzeów: Historycznego
i Sztuki znajdujacych sie we Vladin Domie. Dworzec autobusowy usytuowany jest przy ul. Skadarskiej. Z samego Cetinja mona dojechac jedynie do Kotoru, Budvy i Podgoricy. Kto chciałby skorzystac z któregos z autobusów przelotowych, musi pójsc kilkaset metrów w kierunku drogi Podgorica – Budva i tam, na skrzyżowaniu, podobnie jak robi to wiekszosc mieszkanców miasta, próbowac zatrzymywac przejeżdzające pojazdy.- Cetinje - miejsca warte zobaczenia - Orlov Krš – wzgórze, na którego szczycie znajduje sie grób Daniły I (1677 – 1735), załoąyciela dynastii Petroviciów-Njegošów, ze wsparta na czterech kolumnach kopuła – jest ulubionym miejscem spacerowym mieszkanców Cetinja. Na szczyt wzgórza można dojsc asfaltową drogą biegnaca w góre obok monasteru cetinjskiego. Rozposciera sie stad fantastyczny widok na miasto i mauzoleum Piotra Petrovicia- Njegoša na szczycie Jezerskiego vrhu.
Monaster cetinjski, centrum duchowe Czarnogórców oraz była siedziba władyków, ley u stóp wzgórza Orlov Krš, w miejscu, gdzie stał prawdopodobnie dwór Ivana Crnojevicia. W cerkwi monasteru znajduja sie groby znaczacych postaci z rodu
Petroviciów-Njegošów: gospodara Czarnogóry ksiecia Daniły Petrovicia (1826 – 60)
i wielkiego wojewody Mirka Petrovicia (1820 – 67), ojca króla Mikołaja. W północnej
czesci cerkwi, przy scianie skalnej, jest cela sw. Piotra z relikwiami sw. Piotra
Cetynskiego (Piotra I Petrovicia-Njegoša). Według tradycji umieszczono tam reke sw.
Jana Chrzciciela. Monaster był kilkakrotnie niszczony przez Turków. W 1692 r.
podczas wojny Ligi Swietej z Turcja mnisi sami podłoyli proch i po wkroczeniu Turków wysadzili budynek w powietrze. W 1712 r., podczas wojny rosyjsko-tureckiej,
oraz w latach 1785 i 1796, w czasie najazdów paszy skadarskiego na Czarnogóre, Turcy doszczętnie rujnowali dopiero co odbudowywana siedzibę czarnogórskich władyków. W fekcie z budynku wzniesionego pierwotnie przez Ivana Crnojevicia w XV w. pozostały jedynie niewielkie fragmenty. Ostatnia przebudowa monasteru miała miejsce w latach 20. XX w. Muzeum Cerkiewne znajduje sie przy monasterze, w dwupietrowych budynkach –
konakach – w południowej czesci kompleksu. W jednym z nich, tzw. konaku Njegoša,
miesci sie bogaty skarbiec z zabytkami czarnogórskiego pismiennictwa z XV i XVII w., ikonami, przedmiotami liturgicznymi – relikwiarzami, ornatami, kielichami. Tutaj przechowywany jest m.in. egzemplarz najstarszej drukowanej (cyrylica) ksiegi Słowian południowych, Oktoih, z 1493 r. Do muzeum mona wejsc, gdy zbierze sie co najmniej piec osób. Cena biletu: 2 EUR. Dwór władyki (Biljarda) – poety Piotra II Petrovicia-Njegoša – powstał w 1838 r. Nazwa skromnego dworu pochodzi od pierwszego bilardu sprowadzonego z Europy. Obecnie znajduje sie tu Muzeum Njegoša (Njegošev muzej), a w nim pamiatki po wielkim poecie: meble, biblioteka i inne przedmioty zwiazane z jego yciem i twórczoscia. Tutaj własnie władyka napisał Górski wieniec, poemat epicki uwaany za najwieksze dzieło literatury czarnogórskiej, a przez niektórych – nawet
jugosłowianskiej. Muzeum Panstwowe (Državni muzej) miesci sie w dawnym pałacu króla Mikołaja. Jest to nieduy budynek postawiony w latach 1863 – 67. Obecny jego kształt
pochodzi z 1910 r., kiedy to Mikołaj został królem, a Czarnogóra królestwem. Obok wejscia jest stara budka stranicza. Oryginalne wnetrza oddaja charakter siedziby Mikołaja i jego rodziny. Muzeum jest zaskakujaco ciekawe. W bibliotece Mikołaja znajduje sie ok. 20 tys. ksiaek, partytury operowe, zdjecia, czasopisma europejskie,
sprzety dworskie, bron, sztandary (dla Czarnogórców najwieksze znaczenie maja sztandary zdobyte na Turkach), zbiory numizmatyczne i filatelistyczne. Muzeum czynne jest w godz. 9.00 – 17.00, cena biletu: 2 EUR. Na placu (obecna nazwa: Titov trg), przy którym znajduje sie dawny pałac króla Mikołaja, stoi pomnik Ivana Crnojevicia.
Cerkiew na Cipurze (crkva na Cipuru) jest otoczona przez pozostałosci starszej budowli. Na przedniej fasadzie swiatyni wisi tablica pamiatkowa z napisem: Te swieta
cerkiew Narodzin Bogurodzicy zbudował i ufundował błogosławiony Władca Ksiaże Czarnogórski Mikołaj I Petrovic-Njegoš w 7394 rocznice stworzenia swiata i 1886
narodzin Chrystusa na fundamentach byłej cerkwi zbudowanej przez błogosławionego władce zeckiego Ivana Crnojevicia. Vlaška crkva (Rodjenja Bogorodice), której nazwa pochodzi od słowa vlasi – ‘pasterze’ (natomiast Vlasi to ‘Wołosi’), została wzniesiona przez okolicznych pasterzy ok. 1450 r., tj. jeszcze przed przybyciem Ivana Crnojevicia. Pierwotna, XV wieczna swiatynie Turcy spalili podczas jednego z najazdów. Obecna jednonawowa cerkiew swój wyglad uzyskała w 1864 r. Półokragła apsyde oddziela od nawy głównej ikonostas z ikonami autorstwa Vasilija Djinovskiego z 1878 r. Cerkiew otoczona jest bardzo zaniedbanym cmentarzem ze starymi nagrobkami.
Chodzac po okalajacym cerkiew trawniku, stapa sie po zarosnietych grobach, które
niegdys zostały pootwierane (niektórych nie zamknieto do dzis dnia). Ogrodzenie
terenu cerkwi, gdzieniegdzie powyginane, wykonano z luf zdobytych na Turkach podczas wojen w latach 1858 i 1876 – 1878. Dwa granitowe głazy leżace przy wejsciu na teren cerkwi to stecki (nagrobki bogomilskie). Można na nich jeszcze dostrzec slady reliefów. Muzeum Historyczne i Muzeum Sztuki (Istorijski muzej i Umjetnicki muzej)
znajduja sie we Vladin Domie. Szczególnie ciekawa stała ekspozycja prezentujaca
dzieje obszaru dzisiejszej Czarnogóry, poczawszy od pierwszych sladów człowieka,
a na czasach Tity skonczywszy, miesci sie w Muzeum Historycznym. Składa sie ona
z 6 działów: okres przedsłowianski, sredniowiecze, okres XVI – XVIII w., powstanie
panstwa czarnogórskiego (1796 – 1878), lata 1878 – 1918, Czarnogóra we wspólnocie jugosłowianskiej. Muzeum Historyczne wyrónia sie coraz rzadziej spotykana atmosfera prowincjonalnych muzeów w byłych krajach socjalistycznych. Ekspozycja, ułoona zapewne jeszcze w latach 70., koncentruje sie w ostatniej czesci na podkresleniu heroizmu budowniczych socjalizmu. Twierdza Tablja (tvrdjava Tablja) wznosi sie nad monasterem. W niej to własnie Czarnogórcy zawieszali głowy zabitych Turków. Ambasady obcych mocarstw spotyka sie własciwie na każdym kroku. Rozmiary budynków moga swiadczyc o znaczeniu, jakie miało panstwo czarnogórskie w Europie na przełomie XIX i XX w. Obok budynków okazałych (np. ambasady Austro-Wegier, Francji, Rosji, Wielkiej Brytanii) można spotkac także mniejsze, skromniejsze (np. ambasady Serbii, Grecji). Na każdym z budynków wisi tabliczka informujaca o funkcji, jaka wczesniej spełniały. Ambasady sa swiadectwem niedawno utraconej panstwowosci, a dla Czarnogórców wciaż żywym powodem do dumy – symbolem ich niepodległosci uznanej przez inne narody.